Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος των Εβραίων - Να θυμόμαστε!

“Να είστε άνθρωποι! Αυτοί οι άνθρωποι έκαναν ό,τι έκαναν επειδή δεν αναγνώριζαν τους άλλους ανθρώπους ως όντα”

(Margot Friedlander - επιζώσα του Ολοκαυτώματος)

Η 27η Ιανουαρίου, ημερομηνία της απελευθέρωσης του Άουσβιτς από τον Κόκκινο Στρατό το 1945, έχει ανακηρυχθεί από τον Ο.Η.Ε. ως Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος και από την Ελλάδα ως Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος.

Ως Ολοκαύτωμα περιγράφεται ο συστηματικός διωγμός και η γενοκτονία διαφόρων εθνικών, θρησκευτικών, κοινωνικών και πολιτικών ομάδων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που ήταν αποδεδειγμένα υποκινούμενος από τη Ναζιστική Γερμανία και τους συμμάχους της. Οι Εβραίοι της Ευρώπης ήταν τα κύρια θύματα του Ολοκαυτώματος. Ο αριθμός των θυμάτων του εβραϊκού πληθυσμού συνήθως υπολογίζεται στα έξι εκατομμύρια.

Το Άουσβιτς ήταν το μεγαλύτερο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπου διαπράχθηκε το μεγαλύτερο έγκλημα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στο πλαίσιο της υλοποίησης της «τελικής λύσης» από τους Ναζί, εξοντώθηκαν με «βιομηχανικό» τρόπο μέσα σε δυόμιση χρόνια (1942-1944) 1,1 με 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι, το 90% των οποίων ήταν Εβραίοι.

Εκτός από τους Εβραίους, περίπου 220.000 Ρομά και Σίντι θανατώθηκαν στο Ολοκαύτωμα, δηλαδή το 25-50% του ευρωπαϊκού τους πληθυσμού. Επίσης, και πολλές άλλες ομάδες του πληθυσμού που κρίθηκαν «φυλετικά κατώτερες» ή «ανεπιθύμητες», διώχθηκαν ή εξοντώθηκαν από τους Ναζί, όπως Σοβιετικοί στρατιώτες και πολίτες αιχμάλωτοι σε κατεχόμενες περιοχές, Πολωνοί μη Εβραίοι, διανοητικά ασθενείς ή σωματικά ανάπηροι, ομοφυλόφιλοι, Μάρτυρες του Ιεχωβά, Ελευθεροτέκτονες, Κομμουνιστές και άλλοι πολιτικοί αντιφρονούντες, συνδικαλιστές, καλλιτέχνες και κάποιοι Καθολικοί και Προτεστάντες κληρικοί. 

Το Άουσβιτς (για την ακρίβεια επρόκειτο για συγκρότημα στρατοπέδων) ιδρύθηκε στις 27 Απριλίου 1940 με διαταγή του αρχηγού των Ες-Ες, Χάινριχ Χίμλερ, στο κατεχόμενο από τους Γερμανούς τμήμα της Πολωνίας και συγκεκριμένα στα περίχωρα της πόλης Όσβιετσιμ (Άουσβιτς στα γερμανικά), 60 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Κρακοβίας. Η περιοχή επιλέχτηκε επειδή ήταν σιδηροδρομικός κόμβος με 44 γραμμές κι έτσι μπορούσαν να καταφθάνουν με ευκολία τα τρένα με τους εκτοπισμένους Εβραίους από κάθε γωνιά της κατεχόμενης Ευρώπης.

Αρχικά δημιουργήθηκε το Άουσβιτς 1, στρατόπεδο συγκέντρωσης για πολιτικούς κρατούμενους, κυρίως Πολωνούς και Γερμανούς. Τον Οκτώβριο του 1941 άρχισε να χτίζεται ένα δεύτερο στρατόπεδο, το Άουσβιτς 2 (γνωστό και ως Μπίρκεναου), με τέσσερις θαλάμους αερίων. Εκεί πραγματώθηκε η «τελική λύση» του εβραϊκού λαού (1942-1944), ως αποτέλεσμα της Διάσκεψης της Βάνζεε, φθάνοντας σε κάποια στιγμή τον αριθμό των 20.000 αποτεφρώσεων την ημέρα. Στο στρατόπεδο αυτό οι γιατροί των Ες-Ες μεταχειρίζονταν τους κρατουμένους ως πειραματόζωα, πραγματοποιώντας αποτρόπαια πειράματα ευγονικής.

Το Μάιο του 1942 δημιουργήθηκε το Άουσβιτς 3, ένα στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας το οποίο προμήθευε εργατικό δυναμικό στην κοινοπραξία χημικών βιομηχανιών IG Farben, την οποία συγκροτούσαν γνωστές, μεταπολεμικά, εταιρείες, όπως οι BASF, Bayer, Hoechst (νυν Sanofi) και AGFA.

Με την προέλαση των Σοβιετικών στο Ανατολικό Μέτωπο, το Άουσβιτς σταδιακά άρχισε να εγκαταλείπεται και οι κρατούμενοι να μεταφέρονται δυτικά σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στις διαβόητες «πορείες θανάτου» χιλιάδες κρατούμενοι έχασαν τη ζωή τους από τις κακουχίες ή σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς. Στο Άουσβιτς παρέμειναν 7.650 ανήμποροι κρατούμενοι, τους οποίους απελευθέρωσαν οι άνδρες του Κόκκινου Στρατού στις 27 Ιανουαρίου 1945.

Από την Ελλάδα εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς περί τους 55.000 Εβραίους, στην πλειονότητά τους από τη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για την πολυπληθέστερη εθνική ομάδα μετά τους Εβραίους από την Ουγγαρία (430.000), την Πολωνία (300.000), τη Γαλλία (69.000) και την Ολλανδία (60.000). Τα 3⁄4 των Ελλήνων Εβραίων εξοντώθηκαν στους θαλάμους αερίων του, αμέσως μετά την άφιξή τους.

Παρόλο που οι Γερμανοί κατέστρεψαν τμήματα του στρατοπέδου προτού το εγκαταλείψουν, μεγάλο μέρος του Άουσβιτς 1 και 2 (Μπίρκεναου) παρέμεινε άθικτο και αργότερα μετατράπηκε σε μουσείο και μνημείο. Το 1979 το Άουσβιτς – Μπίρκεναου κηρύχτηκε από την UNESCO Μνημείο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

“Καμιά κοινωνία δεν έχει ανοσία στον παραλογισμό και στην μισαλλοδοξία. Η σιωπή μπροστά στο μίσος είναι συνενοχή”

(Αντόνιο Γκουτέρες, Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ)

 Οι εκδηλώσεις μνήμης που πραγματοποιούνται διεθνώς κάθε τέτοια μέρα, φέρνουν στο προσκήνιο το μεγάλο ερωτηματικό που πλανάται έως σήμερα σε σχέση με τα αίτια που ώθησαν ανθρώπους να φερθούν σε ανθρώπους με τρόπο που παρεκλίνει ολοκληρωτικά από κάθε έννοια ανθρωπισμού από όποια γωνία και αν ειδωθεί το ιστορικό γεγονός. Φιλοσοφικά, θεολογικά, βιολογικά, ανθρωπιστικά, λογικά, καμία θεωρία της διανόησης, της επιστήμης, της τεχνολογίας δεν μπορεί να εξορθολογίσει τα αίτια που οδήγησαν σε αυτή την κτηνωδία. Πολλές φορές προτάσσεται ο ρατσισμός ως μία από τις δομικές ατέλειες της ανθρώπινης φύσης αφού η ιστορία μάς έχει δώσει πολλά παραδείγματα τέτοιων πράξεων που παραβίασαν κάθε πλαίσιο-όριο της ανθρώπινης λογικής και ηθικής.  Εν τω μεταξύ, όμως, το βασικό ερώτημα-ζητούμενο αφορά το γενεσιουργό αίτιο του ρατσισμού. Τι είναι αυτό που ωθεί τους ανθρώπους να ταξινομούνται φυλετικά, οικονομικά, κοινωνικά και να αρέσκονται, εν γένει, να εφευρίσκουν μεθόδους που υπερτονίζουν όσα προσπαθούν απεγνωσμένα να τους χωρίζουν και όχι εκείνα που εκ φύσεως τους ενώνουν;

Στα πολλά αίτια που καταγράφονται ως πρωτογενή στην επώαση του ρατσισμού, ανήκει και το αίτιο του συμπλέγματος της ανωτερότητας και κατωτερότητας. Κάθε άνθρωπος από την στιγμή της γέννησής του κι ανάλογα με την ποιότητα της κοινωνικοποίησης που δέχτηκε, διακρίνεται από μία θετική ή αρνητική εικόνα για τον εαυτό του, το γένος, την φυλή ή το έθνος στο οποίο ανήκει.

Αν, από τη μία πλευρά, διακατέχεται από ένα αίσθημα ανωτερότητας έναντι των άλλων, διαμορφώνει και μια αντίστοιχη συμπεριφορά προς τους συνανθρώπους του. Αυτό το αίσθημα ανωτερότητας, όμως, τον οδηγεί, νομοτελειακά, στον υποβιβασμό των άλλων και στην απαξίωσή τους ως βιολογικών και πνευματικών όντων. Καθημερινά, δηλαδή, το υποκείμενο αυτού του συμπλέγματος νιώθει την ανάγκη να επιβεβαιώνει την ανωτερότητά του με ιδέες, πράξεις και συμπεριφορές που προσβάλλουν τον περίγυρό του.

Αν, από την άλλη πλευρά, νιώθει κάποιος ατελής, αναζητεί διαρκώς τρόπους διαφυγής από αυτό το αρνητικό συναίσθημα. Η αρνητική εικόνα που έχει ο συγκεκριμένος τύπος ανθρώπου για τον εαυτό του, το γένος του ή την φυλή του αποτελεί την αφετηρία για μια προσπάθεια ψυχολογικής αποσυμπίεσης, αλλά και υπέρβασης ή και διάκρισης. Τελικά, η αποδοχή της κατωτερότητας των άλλων αναπόφευκτα οδηγεί και στην υποτίμησή τους. Αρχίζει το άτομο να πιστεύει ότι οι άλλοι αποτελούν γόνιμο έδαφος για να ασκήσει ο ίδιος την δική του εξουσία. Έτσι, όσο περισσότερο κατώτερους βλέπει τους άλλους τόσο ευκολότερα απαλλάσσεται από το ψυχοφθόρο συναίσθημα - σύμπλεγμα κατωτερότητας. Το άτομο, δηλαδή, επιδιώκει να αποβάλει ό,τι τον βασανίζει (σύμπλεγμα κατωτερότητας) και προσπαθεί να ισορροπήσει μέσα από την αυτoεπιβεβαίωσή του ως ανώτερου όντος έναντι των άλλων και των «διαφορετικών».

Σήμερα, σε μία εποχή γενικευμένης ηθικής κρίσης, με ανεπτυγμένα ρατσιστικά αισθήματα, η πλάστιγγα γέρνει υπέρ του αισθήματος κατωτερότητας που μας έχει διαποτίσει. Η δύναμη της εικόνας μέσα από την επιθετική μανία της οθόνης στις ζωές μας, έχει αναδείξει την μανιώδη ανάγκη μας να συγκριθούμε και να αναδειχτούμε σε έναν υπερβατικό αγώνα δρόμου. Η ψεύτικη αποτύπωση του εαυτού και η σύνδεση της αξιοσύνης με την ένταση της ένδειξης αποδοχής από τον μικρόκοσμο που μας πλαισιώνει, είναι εξίσου επικίνδυνη με εκείνη που όταν εκφράστηκε οδήγησε ανθρώπους στα κρεματόρια. Ας γίνει η δύναμη της ιστορίας οδοστρωτήρας στα κατακερματισμένα «εγώ» μας, ώστε να ασχοληθούμε με την προσωπική μας εξέλιξη και την ανάδειξη του «μικρού με τις απεριόριστες δυνατότητες» που αντικατοπτριζόταν στους καθρέφτες μας όταν ήμασταν παιδιά. Ας σώσουμε τον άνθρωπο!

“Δεν μπορούμε να αγαπάμε όλους τους ανθρώπους, αλλά όλοι αξίζουν σεβασμό, Δεν υπάρχει ούτε χριστιανικό, ούτε εβραϊκό, ούτε μουσουλμανικό αίμα, υπάρχει μόνον ανθρώπινο αίμα. Είμαστε όλοι ίδιοι”

(Margot Friedlanter).

ΟΛΥΜΠΙΑ ΧΟΥΡΣΟΓΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ – ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ